رهایی جوانان از گناه با یک حرکت عاقلانه
در مسئله وقف ما با مسائلی روبرو می شویم چون: وقف چیست؟ چگونه وقف بکنیم؟ چه چیزی وقف بکنیم؟ فرق وقف با مفاهیم مشابه چون انفاق و صدقه در چیست؟در طول تاریخ چه بر سر وقف و موقوفات آمده است؟ در فرهنگ دینی انسان که کرامت خود را به استناد خلافت خویش از آفریدگار نظام هستی دارد و گذشته از جاودانگی در آخرت می‌تواند چهره‌ای ماندگار از خود در دنیا ترسیم نماید. بواسطه افعال مورد قبول خدا باشد سهمی از عنداللّهی شدن دارد و طبق آیة: ﴿مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ﴾[1]باقی خواهد ماند. وقف و صدقه نموداری از این رهنمود حیات مستمرّ است. نهاد وقف همانند به بار آوردن فرزند صالحِ سالک و داعی محبوب و ماندگار است. چنانکه همسان سنّت صحیح و ماندگار است لذا این امور در کنار هم قرار گرفته‌اند از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) نقل کرده‌اند که: «ستّةٌ تَلْحَقُ المؤمنَ بَعْد مَوتِه: ولدٌ یَستغفر له و مصحفٌ یخلفه و غرسٌ یفرسه و قلیبٌ یحفره و صدقة یجریها و سنّةٌ یُؤخذ بها من بعده»[2]
وقف و صدقه هردو خیرات است اما در کیفیت و احکام خیرات باهم فرق دارند؛ وقف، صدقة جاریه و پویاست برخلاف صدقه جامد و ایستانیست.
از نمونه وقف های عالی تاریخ می توان از کارهای مرحوم سیّد مرتضی و شیخ طوسی و این بزرگان در پایه گذاری حوزه علمیه نجف نام برد. مرحوم بحرالعلوم (رضوان الله علیه) می‌گوید راز موفقیّت نجف در موقوفات سیّد مرتضی می داند. وضع مالی‌ او خوب بود و به جای اینکه مال را وقف اطعام و شمع و …بکند، وقف کرده که لوازم‌ التحریر را به طلبه‌های نجف بدهد.
توصیه ای به واقفان محترم
واقفان با توجه به جاری و سیال بودن وقف و قوام آن به این سیالیت در انشای صیغه وقف کاربری خاصی را در نظر نگیرند که متولیان بعدی مجبور شوند در مدار بسته و جامد حرکت کنند بلکه نحوة بهره‌ برداری از آن را مطلق و آزاد قرار دهند چون آنچه باید از طلق بودن به در آید و مقیّد و بسته شود خود عین است نه بیش از آن; مثلاً اگر کسی خواست زمینی را بر اساس نیاز روز وقف بهداشت و درمان جامعه کند چنین انشاء ننماید که: این زمین مشخص, وقف بهداشت و درمان است … عین مال را وقف عام نماید تا در صورتی که در آینده نیاز به تغییر کاربری ببر اساس مصلحت جامه رخ داد، بتوانند با حفظ عینیت وقف کاربری آن را تغییر بدهند.
در روایات ما ائمه (علیهم السلام) فرمودند: انسان که مُرد عملش منقطع می‌ شود مگر کسی که یک سنّت پایدار و ماندگار بگذارد آن‌گاه مثال زدند به صدقه جاریه (وقف) اما در مقابل صدقه اگر چه دارای برکات فراوان بوده اما اثر آن آنی و کوتاه و زود گذر است.
پرده برداری از راز موفقعیت های بزرگ در نجف
از نمونه وقف های عالی تاریخ می توان از کارهای مرحوم سیّد مرتضی و شیخ طوسی و این بزرگان در پایه گذاری حوزه علمیه نجف نام برد. مرحوم بحرالعلوم (رضوان الله علیه) می‌گوید راز موفقیّت نجف در موقوفات سیّد مرتضی می داند. وضع مالی‌ او خوب بود و به جای اینکه مال را وقف اطعام و شمع و …بکند، وقف کرده که لوازم‌ التحریر را به طلبه‌های نجف بدهد.
ایشان طلبه‌هایی که به درسشان می آمدند را شناسایی کرده واگر طلبه خیلی زرنگ بود ماهی دوازده دینار به او شهریه می داد که تو فقط درس بخوان, یکی دیگر را بررسی کرده او هم خوش‌ استعداد است اما به استعداد این نمی‌ رسد ماهی هشت دینار به او داد با این موقوفات ایشان شیخ محمدحسن طوسی قاضی عبدالجبّار, این قاضی عبدالجبّار و..را پروش داد.[3]
ثلث مالت را خودت وقف کن
جامعه ما , جامعه بسیار پربرکتی است جامعه ما باید مالی را برای کشف داروهای بیماری‌ های صعب‌ العلاج وقف کند؛ برای تولید دانش های بنیادین, برای ایجاد مشاغل پایدار. به فردی که درآمد ندارد میشود صدقه داد اما می شود با وقف هم برای او شغل پایدار ایجاد و هم کرامت او را حفظ کرد و از طرفی از تنبلی و هدر رفت سرمایه در جامعه جلوگیری کرد.
انسان چراغ را پشت سر نمی گیرد بلکه جلو می گیرد تا راه را روشن کند؛ هرگز به این فکر نباشیم که بمیریم بچه‌ها برای ما کار کنند.
حضرت امیر‌المومنین (سلام الله علیه) می فرماید: که مزاحم دیگران نباش[4] وصی خودت باش، خودت مشخص بکن زمان حیاتت ثلث خودت را وقف بکن یا برای بیمارستان یا علم یا کارخانه خوب یا مسجد یا باشگاه و …
با وقف های درست می توان جوانان را از خطرات حفظ کرد
امروز با وقف می توان این جوان‌ ها را از خطر برهانیم. اینها را ساماندهی کنیم. چه بسیار از جوانانی که در اثر نبود وقف صحیح نمی توانند ازدواج کنند, ما می توانیم با یک وقف جاریه و نه صدقه ساکن، نسل های متمادی را از آفت گناه نجات بدهیم. اگر خدایی ناکرده یک جوانی کج‌ راهه برود، زندگی برای آن پدر و مادر و حتی برای آن جامعه تلخ است.
متاسفانه وقف با چنین کاربد عظیم و تمدن ساز در اثر طغیانِ حاکمان زراندوز و سرداران سریر سیم‌ و وزیران دنیاپرست همانند بسیاری از احکام و حِکَم در مدت زمان حکومت پهلوی به دست نسیان سپرده شد و یا درآمد آن مصرف نابجا می شد؛ با قیام بنیان‌ گذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی(ره) و اجتهاد فقیهانه و تسدید همه‌جانبه مراجع عظام تقلید و نایبان عامّ حضرت امام مهدی موجود موعود(عج) و جهاد خالصانه امت بزرگ و ملت بزرگوار ایران بخش قابل توجهی از آن قوانینِ پوشیده و فراموش شده وقف احیاء شد.
پی نوشت ها:
[1] - سوره نحل، آیهٴ 96
[2] - وسائل الشیعه (طبع مؤسسه آل‌البیت), ج19, ص173, کتاب الوقوف و الصدقات, باب 1. آثار شش چیز بعد از مرگ مؤمن به او می‌رسد 1ـ فرزندی که برای او استغفار کند 2ـ کتابی که اثر تألیفی او باشد 3ـ درختی که غرس کرده باشد 4ـ چاه آبی که حفر کرده باشد 5ـ صدقه‌ای که جریان داشته باشد (وقف) و سنّتی که بعد از او مورد عمل قرار گیرد.
[3] - ریحانة الادب،ج 4،ص 190- رجال نجاشی،ص 261.
[4] - «کُنْ وَصِیَّ نَفْسِکَ»نهج البلاغه, خطبه254.