چگونه عادت زشت #«فحش» را از خود دور کنیم؟
فحش، اغلب از شعله ور شدن خشم سرچشمه مى گیرد. فرد خشمگین به دلیل ناتوانى در مهار کردن خشم خود، به رفتار زشتى چون فحش دچار مى شود و با تکرار و استمرار آن ، این رفتار به شکل عادت در مى آید.
از جمله عادات رایج در میان برخی از افراد جامعه، بر زبان آوردن الفاظ نادرست و رکیک است که از آن تعبیر به «فحش» می شود. در این نوشتار که برگرفته از یکی از کتاب های آیت الله مجتبی تهرانی است، به صورت مختصر به مباحثی همچون «تعریف فحش»، «اقسام فحش»، «نکوهش فحش از دید شرع و عقل»، «ریشه هاى درونى فحش»، «پیامدهاى زشت فحش» و «راه هاى درمان فحش» اشاره خواهد شد.
ناسزا گفتن و دشنام دادن از رفتارهاى بسیار زشت و زننده اى است که آدمیان کم و بیش به آن مبتلایند. این بیمارى، مایه نابودى پیوندهاى عاطفى انسان شده، دشمنى و کینه را پدید مى آورد.
* تعریف فحش
فحش ، بذاء، سلاطه ، تفحش و سب ، کلماتى گوناگون با معانى بسیار نزدیک به هم ، بلکه مترادف و هم معنایند. فحش در لغت به معناى افزایش بدى از حد مجاز است؛ یعنى وقتى بدى از حد خود فراتر رود، شخص به ناسزاگویى روى مى آورد. ((تفحش)) به معناى بیهوده گفتن یا هرزه گویى، ((سب)) به معناى گفتار زشت یا دشنام ، ((بذاء)) به معناى بد زبانى و ((سلاطه)) نیز به معناى زبان درازى است .
دانشمندان اخلاق ، به کار بردن سخنان زشت براى اشخاص را فحش و ناسزا مى گویند.
* اقسام فحش
فحش را از جهت انگیزه گوینده به دو قسم مى توان تقسیم کرد:
1 - فحش با انگیزه آزار (قصد جدى )
گاه ناسزا براى رنجاندن و آزردن خاطر دیگرى گفته مى شود. دشنام دهنده در این حالت با جدیت ناسزا گفته ، حرمت شکنى مى کند.
2 - فحش با انگیزه شوخى
هرزه گویى و فحش چه بسا براى شوخى باشد. ناسزا گویى در چنین حالى ، بدون انگیزه رنجاندن است .
گاهى هم این صفت ناپسند، عادت شده، بدون انگیزه خاصى انجام مى گیرد. فرد بیمار در این حال براى رساندن مقاصد معمول خویش، سخنان زشت را به مى گیرد. فحش از جهت زشتى کلمات به کار رفته نیز به مرتبه هاى گوناگون تقسیم مى شود. برخى بسیار زشت است و برخى زشتى کمترى دارد.
البته میزان زشتى و ناپسندى سخنان فرد نزد اقوام و ملت هاى گوناگون مختلف است به این معنا که گاه سخنى در شهرى بسیار ناپسند شمرده مى شود و در شهر یا کشور دیگر به آن اندازه ناپسند نیست .
* نکوهش فحش از دید شرع و عقل
فحش و ناسزا در سخنان بسیارى از پیشوایان معصوم (علیه السلام ) به شدت نکوهش شده است تا آن جا که فرموده اند:
در اسلام فحش نیست و مسلمان ناسزا نمى گوید. رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرماید:
الفحش و التفحش لیسا من الاسلام فى شى ء/ ناسزا گفتن و هرزه گویى در هیچ موردى از اسلام نیست .
در وصیت هاى رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) به حضرت على (علیه السلام ) آمده است :
یا على شر الناس من اکرمه الناس اتقاء فحشه/ اى على !بدترین شخص کسى است که مردم از زبان بد او ترسیده ، از روى ترس او را گرامى بدارند.
از اندیشه و درنگ در این روایت ها، این نتیجه به دست مى آید که فحش از دید شرع، رفتارى بسیار ناپسند، بلکه ممنوع است. تعبیرهایى چون نبودن در اسلام ، وارد نشدن در بهشت ، دوست نداشتن خدا، دشمنى خدا، همه و همه شدت زشتى این رفتار را نشان مى دهد تا آن جا که امام صادق (علیه السلام ) به فحش دهنده وعید آتش داده است؛ آن جا که مى فرماید:
البذاء من الجفاء و الجفاء فى النار/ بد زبانى از جفا کارى است و جفا کارى در آتش است .
* ریشه هاى درونى فحش
ناسزاگویى در یکى از عوامل ذیل ریشه دارد:
1 - خشم و عصبانیت
فحش، اغلب از شعله ور شدن خشم سرچشمه مى گیرد. فرد خشمگین به دلیل ناتوانى در مهار کردن خشم خود، به رفتار زشتى چون فحش دچار مى شود و با تکرار و استمرار آن ، این رفتار به شکل عادت در مى آید.
2 - شوخى
گاه ناسزاگویى فقط براى مزاح و شوخى با فرد و خنداندن دیگران صورت مى گیرد که این خود نیروى شهوت ریشه دارد. هرزه گویى هاى دلقک هاى دربار پادشاهان ، از این نوع به شمار مى آید.
3 - عادت
تربیت نادرست در شیوه سخن گفتن ، سخنان ناهنجار و نازیبا را براى انسان عادى مى سازد. فرد مبتلا به فحش در چنین حالتى ، بدون سرکشى دو نیروى خشم و شهوت، دشنام مى دهد؛ زیرا ناسزاگویى براى او، مانند سخنان دیگرش به شکل عادت در آمده است .

منبع: اخلاق الاهی/ جلد چهارم، آفات زبان/ استاد آیت الله مجتبى تهرانى