تعریف حکم شرعی
هر یک از مقرراتی را که شارع مقدس برای موضوعات مختلف وضع کرده‌است حکم شرعی گویند و جمع آن احکام شرعیه نام دارد مانند: لزوم اقامه حدود و تعزیرات نسبت به مجرمان و وجوب اجرای قصاص درباره جانیان.
حکم تکلیفی و حکم وضعی
حکم شرعی چنانچه به طور مستفیم به انجام یا ترک کاری تعلق داشته باشد حکم تکلیفی نامیده می‌شود مانند دتدن نفقه به همسر و یا اجرای حدود و حکم قصاص و حرمت عدم انجام آنها. اما چنانچه به طور مستفیم به فعل یا ترک کاری تعلق نگرفته باشد بلکه به یک جسم یا شخص تعلق گرفته باشد حکم وضعی نامیده می‌شود مانند: مالکیت شیء یا زوجیت شخص.
اقسام حکم تکلیفی
حکم تکلیفی پنج دسته‌است که احکام پنجگانه تکلیفی (احکام خمسه تکلیفیه) نام دارد. این احکام عبارتند از:
وجوب
خواستن شارع مقدس کار یا ترک کاری را به نحوی که به هیچ وجه به خودداری از آن کار یا انجام کاری که ترک آن خواسته شده‌است راضی نباشد وجوب نامیده می‌شود مانند: وجوب اجرای حدود
حرمت
تنفر شدید شارع مقدس از کار و یا ترک کاری به نحوی که به هیچ وجه به انجام آن کار و یا ترک راضی نباشد حرمت نامیده می‌شود مانند: حرمت غصب و دزدی و خودداری از ادای شهادت.
استحباب
خواستن شارع مقدس کار و یا ترک کاری را لیکن نه به اندازه وجوب بلکه به اندازه‌ای که از خود داری از آن نیز ممکن باشد استحباب نامیده می‌شود مانند: خواستن دستگیری از بینوایان و توسعه بر عیال و…
کراهت
ناپسند داشتن شارع کار و یا ترک کاری را ولی نه به اندازه حرمت بلکه به اندازه‌ای که از انجام کار و یا ترک نیز راضی باشد کراهت نامیده می‌شود مانند: کراهت کارهای جلف و سبک و خوردن گوشت برخی از حیوانات مانند اسب و الاغ.

اباحه
اجازه شارع مقدس در انجام و یا ترک عملی را بطور متساوی بطوری که هیچ یک را بر دیگری ترجیحی نباشد اباحه نامند مانند: خوردن، آشامیدن، رفت‌وآمد کردن و نشست و برخاست نمودن در مواردی که شارع مقدس هیچ یک از فعل و ترک این اعمال را بردیگری مزیت ننهاده‌است. دو حکم اول را از این جهت که در مورد آنها از ناحیه شارع الزام به فعل یا ترک است حکم‌های الزامی گویند و سه حکم دیگر را از این جهت که شارع مقدس در مورد آنها در فعل و ترک عمل اجازه داده‌است احکام ترخیصیه گویند. و به همین مناسب این سه حکم را اباحه بمعنای اعم گویند چنانکه قسم اخیر را که مورد آن، فعل و ترک کاملاً متساوی است اباحه بمعنای اخص گویند.
موضوعاتی را که به آنها این احکام تعلق گرفته‌است به ترتیب: واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح گویند.