 آثار و فواید مباحثه:
درمباحثه انسان بخوبى مى یابد که تا چه میزان برمطالب تسلط یافته و آیا بفهم و درک کامل موضوعات رسیده است یانه ؟.از جمله خصوصیات جالب مباحثه آنست که هر کس خود راامتحان مى کند میزان فهم خود را ارزیابى مى کند که این سنجش و آزمایش وسیله اى براى تلاش بیشتر و در نتیجه رشد سریعتر مى باشد
در مباحثه مطالب آموخته شده تکرار و[ ملکه نفس] مى شود ابهامات و اشکالات روشن واندازه فهم درس مشخص مى شود.
مباحثه راه تحقیق را براى محقق و دانشجو هموار و برخورد آراء واندیشه ها را براى او تجربه مى کند بلند نظرى و تحمل عقاید دیگران را به او مى آموزد.
مباحثه تکرار درس استاد است اما نه به شکل ناقص و سطحى بلکه بصورتى جامع و محققانه زیرا همه افراد مباحثه کننده قبل از مباحثه به یادداشتهاى درس استاد و نیز به گفتاراساتید و کتابهاى مربوط به آن مراجعه مى کنند واز آن نظریات کمک مى گیرند تا نقاط مبهم و مشکل درس را بگونه اى برطرف نمایند.
و در واقع مباحثه [ اعلام طرح درسى جدید] توسط شاگرد مى باشد ازاینرو محصل تمام نقاطابهام را برطرف مى کند تا همانند استاد مطالب را بازگو نماید
به همین دلیل اگر گوشه اى از مطالب در مباحثه روشن نگردید باید قبل از شروع درس جدید ازاستاد پرسید و نقاط مبهم و داراى اشکال را روشن نمود.
البته باید توجه داشته باشیم که بهترین شیوه فراگیرى و آموزش علوم طرح سئوال در محورهاى اساسى درس و یافتن پاسخ مناسب است . در مباحثه نیز بایداز این شیوه صحیح و موثر کمک گرفته شود.
از ویژگیهاى دیگر مباحثه اینست که ضمن فهم کامل مطالب سئوالات جدیدابتکار و بصورت خودجوش طرح مى شود. جوشش سئوالات جدید و فرورفتن در عمق مطالب علمى و یافتن طرح هاى نواز محاسن مباحثه و لازم است که همیشه مورد توجه قرار گیرد زیراافرادنسبت به تحقیق در مطالب و طرح سئوالات جامع و پرسش آن از محضراستاد و یافتن بهترین پاسخ تعهد دارند و در مباحثه آینده باید جوابگوى هم مباحثه اى باشند
درمباحثه انسان بخوبى مى یابد که تا چه میزان برمطالب تسلط یافته و آیا بفهم و درک کامل موضوعات رسیده است یانه ؟.از جمله خصوصیات جالب مباحثه آنست که هر کس خود راامتحان مى کند میزان فهم خود را ارزیابى مى کند که این سنجش و آزمایش وسیله اى براى تلاش بیشتر و در نتیجه رشد سریعتر مى باشد.
اما اگر بخواهیم این فوائد را به صورت دسته بندی بررسی کنیم باید بگوییم برخی فوائد مباحثه اصلی و برخی هم جانبی اند:
1. فوائد اصلی؛
الف. تنظیم و ترتیب مطالب در ذهن و در نتیجه انسجام فکری (چون قصد ارائه وجود دارد). - هر یک از هم مباحثه ها در صددند که مطلب را به صورت بهتر و دسته بندی تر در اختیار دیگری قرار دهند که همین مساله به مرور زمان شیوه دسته بندی مطالب را نیز تقویت می کند. -
ب. ترمیم مطالب در ذهن و روشن شدن نقاط مبهم (مطالب جا افتاده به کمک طرف مقابل، یادآوری و زنده می شود)
ج. تصحیح دریافت ها و تلقیات غیرصحیح. – به علت تبیین و تفسیر و بحث پیرامون مطالب -
ح. تحکیم مطالب و دریافت ها و عدم سطحی نگری (با نگاهی جدی به آنها)
خ. پرورش توانمندی اظهارنظر و بارور شدن اعتماد به نفس علمی.
ر. تقویت فعالیت های استدلالی برای دفاع از یک رأی (زمینه پرورش قدرت اجتهاد)
ز. توانمندی در بیان مقصود (با دخول و خروج موفق و…) و ارائه راه های مؤثر در جا انداختن مراد.
ک. توانمندی نقّادی نظر مخالف. – با رعایت اصول اخلاقی -
گ. الزام به مطالعه و نظم قهری. – به علت نامعلوم بودن شروع بحث از طرف یکی از طرفین -
ه . زمینه بسیار خوب برای تدریس در آینده. – قوه بیان را تا حد زیادی تقویت می کند -
2. فوائد جانبی؛
الف. تمرین نکات ذوقی و بلاغی در گفتار. (که لازم است هر طلبه در حین مباحثه با دقت به این مساله و رعایت نکات ذوقی و بلاغی مباحثه کند تا در آینده در سخنرانی ها دچار مشکل نشود)
ب. تقویت جنبه اجتماعی و معاشرتی در شخص. (که شاید مهمترین آن ایجاد صفت مدارا باشد)
ج. تمرین برای کسب ادب مواجهه و ایجاد ارتباط متخلّق.
چ. تمرین برای حالت های متانت و ملایمت، آرامش در سخن گفتن، تبسم در گفتار و… . (که این مساله با تمرین و ممارست اتفاق می افتد و یکی از لوازم طلبگی است. طلبه ای که می خواهد در جامعه اثرگذار باشد باید این موارد را لحاظ کند)
تمام موارد فوق احتیاج به خودسازی درحین مباحثه دارد. هر شخص می تواند به مرور زمان موارد فوق را در وجود خودش نهادینه کند.
 . فرهنگ مباحثه؛
الف. آغاز و انجام با یاد خداوند متعال.
ب. حفظ احترام افراد به صورت متقابل.
ج. تواضع در سراسر مباحثه (چگونگی حرف زدن، نگاه کردن و).
د. خوب به حرف های طرف مقابل گوش کنیم و آنگاه:
نشان دهیم که حرف هایش را فهمیده ایم (سخنانش را چکیده و دسته بندی تقریر کنیم)
نشان دهیم که کجاهای حرفش را قبول داریم (یا از آن قسمت ها دفاع کنیم و یا حداقل به تأیید صرف بپردازیم)
آنگاه بیان کنیم که کجاهای حرفش را قبول نداریم.
ر. بسیاری از مناقشات صرفا در حیطه الفاظ و قالب ها است؛ برای صرفه جویی در وقت ساکت باشیم، پس از پایان حرف های او نقد کنیم.
ز. اگر مخاطب ما متوجه شود که ما برای ردّ سخنانش گارد گرفته ایم و تنها منتظر اتمام سخنانش هستیم، در بیان و انسجام بخشیدن به سخنان خود توفیق کمتری خواهد داشت.
ک. در گوش دادن به دیدگاه های ابتکاری طرف مقابل، از خود شوق نشان داده، او را برای جولان فکری بیشتر تشویق کنیم (یکی از علامت های عدم تکبّر)
ح. پرهیز از بروز تشنج در مباحثه (افزایش صوت، تحریک عصبی)
خ. عادت به تمرکز داشتن کامل روی مطالب (به ویژه مطالب دقیق)
ن. اتکاء به خود و باور داشتن استعدادهای نهفته خداوندی (نه در حد اجحاف)
و. تعریف از خود، تلاش برای اثبات خود است، وقتی دوست ما چنین کرد، نرنجیم و به شخصیت او احترام بگذاریم، اما خود چنین نکنیم.
ه . در پایان مباحثه می توان لحظات کوتاهی را به طرح مسائل متفرقه (فقهی، تذکرات رفتاری و…) اختصاص داد

چگونه مباحثه کنیم
مباحثه تمرین تقویت بیان و فن سخن‌وری است. به علاوه نوعی ممارست برای کلاس‌داری و تدریس است. هم‌اندیشی در مباحثه باعث برطرف شدن اشکالات و بدفهمی‌ها می‌شود.و در بسیاری اوقات اندیشه‌ای نو را در پی دارد.
اگر طلبه ای هستید که تازه وارد حوزه شده اید حتما کلمه (مباحثه) را تا کنون زیاد شنیده اید. بیشتر اساتید مخصوصا در سالهای ابتدای طلبگی روی این مساله تاکید زیادی دارند و غالبا به طلاب گوشزد می کنند که مباحثه را فراموش نکنند.
مباحثه یک سنت قدیمی است که از سالهای گذشته در حوزه های علمیه متداول بوده و تحقیقات جدید روز مهر تایید بر این روش زده است. به طوری که امروزه, مباحثه کردن یکی از بهترین شیوه های یادگیری به شمار می رود.
با این حال جای بسی افسوس است که امروزه در حوزه های ما، این سنت خوب کمرنگ شده و متاسفانه برنامه ریزی غلط درسی و زندگی پرمشغله دو مشکل عمده هستند که به این مشکل دامن می زنند و آرام آرام مباحثه را از زندگی طلبگی جدا می کنند.
مقدمه ای درباره مباحثه
مباحثه از آداب درس خواندن است. اساتید در آغاز شروع به تحصیل طلاب، آنان را به مباحثه تشویق می‌کنند. اساتید چهار مرحله را برای ماندگاری درس در حافظه و فهم بهتر آن پیش‎نهاد می‎کنند. پیش مطالعه که قبل از شروع درس صورت می‎گیرد و سپس درس و مطالعه‎ی پس از درس و مباحثه این چهار مرحله هستند.
مباحثه تمرین تقویت بیان و فن سخن‌وری است. به علاوه نوعی ممارست برای کلاس‌داری و تدریس است. هم‌اندیشی در مباحثه باعث برطرف شدن اشکالات و بدفهمی‌ها می‌شود.و در بسیاری اوقات اندیشه‌ای نو را در پی دارد.
 تعریف مباحثه
جریان کاوش و جست وجوی جمعی، برای یافتن پاسخ سؤالی و پیدا کردن راه حل مشکل، یا تثبیت و تعمیق یک سری مفاهیم و گزاره های آموخته شده، از طریق گفت وگو و تبادل دیدگاه ها و نظرات، به گونه ای که متضمن نوعی تأثیر و تأثر متقابل باشد.(3)
 جایگاه و اهمیت مباحثه:
همانطورى که اشاره شد مباحثه یکى از ویژگیهاى نظام آموزشى حوزه هاى علمیه مى باشد. دراین سنت نیکوى علمى که شاید یکى از بهترین و موثرترین شیوه فهم عمیق و فراگیرى سریع علوم و معارف است براساس روش قرآنى:[مجادله باحسن] مى باشد واز سلف صالح و علماى ربانى به ماارث رسیده است .
البته این روش در کلمات ائمه معصومین( ع) به عنوان نظرگیرى و جمع بندى آراء وانتخاب بهترین مطرح شده است که به یکى از آن کلمات از امیرمومنان على( ع) اشاره مى شود:
“واضمم آراءالرجال واختراقربهاالى اصواب ابعدها عن الارتیاب - همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار داده و نزدیک ترین آنها به حق راانتخاب و دورترین آنها را رها کن”

در کتاب[ آداب المتعلین] که یکى از بهترین کتابها در زمینه[ روش آموزش] و مربوط به سالهاى (911 965) و مولف آن خواجه نصیر طوسى مى باشد به مسئله مباحثه اشاره مى کند و مى فرماید:
“ولابد لطالب العلم من المطارحه والمناظره … وقیل مطارحه ساعه خیر من تکرار شهر
- براى یک دانشجو طرح مسائل و مناظره یکى از ضروریات مى باشد:و گفته شده : یک ساعت مباحثه بهتراز تکرار یک ماه درس مى باشد”
در گذشته چنین معمول بوده که فقط در دروس رسمى حوزه مانندادبیات فقه اصول … مباحثه انجام گیرد اما باید توجه داشته باشیم که این شیوه را نباید در یک یا چند رشته منحصر کنیم و ضرورت دارد که آنرا در تمام علوم اسلامى همچون تفسیر تاریخ اقتصاد سیاست و دیگر مباحث لازم و حیاتى در حلقه هاى چند نفرى طلاب مباحثه کنیم .
در آنصورت است که اثرات علمى آن در حوزه ها نمود بیشترى خواهد داشت و حوزه هاى علمیه از کارائى بالائى برخوردار خواهد بود.
تحقیقات جدید نیز روشن کرده است که مباحثه های گروهی نسبت به سایر مراحل آموزشی از نوعی برتری برخوردار است. توجیه این برتری در واژه «درگیری» خلاصه می شود.
مباحثه راه تحقیق را براى محقق و دانشجو هموار و برخورد آراء واندیشه ها را براى او تجربه مى کند بلند نظرى و تحمل عقاید دیگران را به او مى آموزد.