 جهات مؤثر در مباحثه
با تمام توضیحاتی که گذشت تذکر این نکته لازم است مباحثه نیز مانند کارهای دیگر می تواند درجه بندی شود. یک مباحثه خوب زمانی اتفاق می افتد که شما بتوانید فاکتورهای خوب و مفیدی لحاظ کرده و با رعایت آنها مباحثه را نجام دهید.
در این بخش به این فاکتورها نگاه اجمالی خواهیم داشت:

زمان؛
اینکه چه زمانی مباحثه کنیم بسیار مهم است. زمان مباحثه باید به گونه ای تنظیم شود که از هر نوع خستگی, کسالت و خواب آلودگی به دور بوده و نشاط کافی را به همراه داشته باشد.
بعلاوه دوری از اوقاتی که برای کارهای دیگر و مهمتر مهیا شده نیز جزو این فاکتورها لحاظ می شود.
* نامناسب
الف. بلافاصله بعد از کلاس. – ذهن شما در این زمان خسته است و احتیاج به استراحت دارد. بعلاوه نیاز است داده های دریافتی از استاد را تحلیل کنید و این مساله زمان می برد -
ب. هنگام خستگی روحی و ذهنی (بعد از فعالیت سنگین بدنی، آخر شب، بعد از غذای سنگین و.)
* مناسب
الف. بین کلاس درس و مباحثه فاصله متعادلی برای مطالعه و پردازش مطالب وجود داشته باشد.
ب. دچار عقب ماندگی از قافله نشود. – تاخیر زیاد در مباحثه درست نیست چرا که دروس روی هم انباشته شده و هنگام ارائه خسته کننده خواهد بود. -
مکان؛
الف. محیط بسته باشد (باغ، کوه، حیاط، مدرسه، حرم و…). – برای اینکه حواس شما بتواند روی مباحثه تمرکز کند و اصطلاحا دچار حواس پرتی نشوید -
ب. آلودگی صوتی وجود نداشته باشد (خلوت باشد ترجیحا)
ج. چیزهایی که به حالت تمرکز ضربه می زند، وجود نداشته باشد (تلویزیون، تابلوی جالب، گریه، سوسک و..)
د. نور کافی وجود داشته باشد.
و. بیش از حد سرد یا گرم نباشد. – در غیر اینصورت تمرکز لازم را نخواهید داشت -
ه . در حال قدم زدن نباشد.
مدت (بین 40 الی 70 دقیقه)؛
الف. به گونه ای طولانی نباشد که خستگی یا دل زدگی را به دنبال داشته باشد.
ب. به گونه ای کوتاه نباشد که غرض اصلی مباحثه حاصل نشود.
نظم؛
این تدابیر برای ایجاد نظم مؤثر است:
الف. باید از خود شروع کرد. (بدون شک عمل ما در نظم می تواند هم بحثی را نیز حداقل در مباحثه منظم کند. این مساله هم عقلی و هم تجربه شده است)
ب. تساهل و تسامح ممنوع (البته به دور از افراط خشک)
ج. جریمه قرار دادن برای شخص خاطی (همراه با رأفت و کوتاه آمدن در موقعیت های مقتضی)
نشاط؛
این عوامل در ایجاد نشاط و شادابی در مباحثه بی تأثیر نیست:
الف. خواب کافی.
ب. ورزش سبک (2 یا 3 دقیقه) قبل از مباحثه.
ج. وضو داشتن.
د. ایجاد انبساط خاطر در خلال مباحثه (در حدّ متعادل)
ه . تلطیف و کاربرد ذوق در بیان (بیان شیوا و مثال های جالب و..).

چگونه مباحثه کنیم
مباحثه تمرین تقویت بیان و فن سخن‌وری است. به علاوه نوعی ممارست برای کلاس‌داری و تدریس است. هم‌اندیشی در مباحثه باعث برطرف شدن اشکالات و بدفهمی‌ها می‌شود.و در بسیاری اوقات اندیشه‌ای نو را در پی دارد.
اگر طلبه ای هستید که تازه وارد حوزه شده اید حتما کلمه (مباحثه) را تا کنون زیاد شنیده اید. بیشتر اساتید مخصوصا در سالهای ابتدای طلبگی روی این مساله تاکید زیادی دارند و غالبا به طلاب گوشزد می کنند که مباحثه را فراموش نکنند.
مباحثه یک سنت قدیمی است که از سالهای گذشته در حوزه های علمیه متداول بوده و تحقیقات جدید روز مهر تایید بر این روش زده است. به طوری که امروزه, مباحثه کردن یکی از بهترین شیوه های یادگیری به شمار می رود.
با این حال جای بسی افسوس است که امروزه در حوزه های ما، این سنت خوب کمرنگ شده و متاسفانه برنامه ریزی غلط درسی و زندگی پرمشغله دو مشکل عمده هستند که به این مشکل دامن می زنند و آرام آرام مباحثه را از زندگی طلبگی جدا می کنند.
مقدمه ای درباره مباحثه
مباحثه از آداب درس خواندن است. اساتید در آغاز شروع به تحصیل طلاب، آنان را به مباحثه تشویق می‌کنند. اساتید چهار مرحله را برای ماندگاری درس در حافظه و فهم بهتر آن پیش‎نهاد می‎کنند. پیش مطالعه که قبل از شروع درس صورت می‎گیرد و سپس درس و مطالعه‎ی پس از درس و مباحثه این چهار مرحله هستند.
مباحثه تمرین تقویت بیان و فن سخن‌وری است. به علاوه نوعی ممارست برای کلاس‌داری و تدریس است. هم‌اندیشی در مباحثه باعث برطرف شدن اشکالات و بدفهمی‌ها می‌شود.و در بسیاری اوقات اندیشه‌ای نو را در پی دارد.
 تعریف مباحثه
جریان کاوش و جست وجوی جمعی، برای یافتن پاسخ سؤالی و پیدا کردن راه حل مشکل، یا تثبیت و تعمیق یک سری مفاهیم و گزاره های آموخته شده، از طریق گفت وگو و تبادل دیدگاه ها و نظرات، به گونه ای که متضمن نوعی تأثیر و تأثر متقابل باشد.(3)
 جایگاه و اهمیت مباحثه:
همانطورى که اشاره شد مباحثه یکى از ویژگیهاى نظام آموزشى حوزه هاى علمیه مى باشد. دراین سنت نیکوى علمى که شاید یکى از بهترین و موثرترین شیوه فهم عمیق و فراگیرى سریع علوم و معارف است براساس روش قرآنى:[مجادله باحسن] مى باشد واز سلف صالح و علماى ربانى به ماارث رسیده است .
البته این روش در کلمات ائمه معصومین( ع) به عنوان نظرگیرى و جمع بندى آراء وانتخاب بهترین مطرح شده است که به یکى از آن کلمات از امیرمومنان على( ع) اشاره مى شود:
“واضمم آراءالرجال واختراقربهاالى اصواب ابعدها عن الارتیاب - همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار داده و نزدیک ترین آنها به حق راانتخاب و دورترین آنها را رها کن”

در کتاب[ آداب المتعلین] که یکى از بهترین کتابها در زمینه[ روش آموزش] و مربوط به سالهاى (911 965) و مولف آن خواجه نصیر طوسى مى باشد به مسئله مباحثه اشاره مى کند و مى فرماید:
“ولابد لطالب العلم من المطارحه والمناظره … وقیل مطارحه ساعه خیر من تکرار شهر
- براى یک دانشجو طرح مسائل و مناظره یکى از ضروریات مى باشد:و گفته شده : یک ساعت مباحثه بهتراز تکرار یک ماه درس مى باشد”
در گذشته چنین معمول بوده که فقط در دروس رسمى حوزه مانندادبیات فقه اصول … مباحثه انجام گیرد اما باید توجه داشته باشیم که این شیوه را نباید در یک یا چند رشته منحصر کنیم و ضرورت دارد که آنرا در تمام علوم اسلامى همچون تفسیر تاریخ اقتصاد سیاست و دیگر مباحث لازم و حیاتى در حلقه هاى چند نفرى طلاب مباحثه کنیم .
در آنصورت است که اثرات علمى آن در حوزه ها نمود بیشترى خواهد داشت و حوزه هاى علمیه از کارائى بالائى برخوردار خواهد بود.
تحقیقات جدید نیز روشن کرده است که مباحثه های گروهی نسبت به سایر مراحل آموزشی از نوعی برتری برخوردار است. توجیه این برتری در واژه «درگیری» خلاصه می شود.
مباحثه راه تحقیق را براى محقق و دانشجو هموار و برخورد آراء واندیشه ها را براى او تجربه مى کند بلند نظرى و تحمل عقاید دیگران را به او مى آموزد.